An effort to spread Information about acadamics

Blog / Content Details

विषयवस्तु विवरण



संस्कृत शब्दावली (दैनिक जीवन में प्रयुक्त शब्द) | Sanskrit Vocabulary (Words Used in Daily Life)

दैनिक जीवन में प्रयुक्त शब्द संस्कृत शब्दावली का ज्ञान आवश्यक है क्योंकि संस्कृत हमारी देव भाषा है। आइए संस्कृत शब्दों को जानते हैं।

दैनिक जीवन में प्रयुक्त घरेलू वस्तुओं के नाम–

गृहम् = घर।
भवनम् = भवन।
पादत्राणम् (पादरक्षक:) = चप्पलें।
युतकम् = टाई।
स्यूत: = बैग, थैली।
ऊरुकम् = पेंट।
उपनेत्रम् = चश्मा।
घण्टा = घण्टा।
ताल: = लाला।
कुञ्चिका = चाबी।
घटी = घड़ी।
विद्युद्दीप: = बल्ब।
करदीप: = टार्च।
विद्युत्कोष: = पावर बैंक।
छूरिका = छुरी या चाकू।
अङ्कनी = पेंसिल।
कन्दुकम् = गेंद।
चषक: = गिलास।
चमसौ (द्वि.व) = चमचे।
जलसेचकम् = पानी सीचक।
नल्लिका = नल।
जलशीतकम् = वाटर कूलर।
वज्रम् (रत्नम् ) = रत्न।
द्वारम् = दरवाजा।
ताडकम् = हथौड़ी।
गुलिका/औषधम् = गोली (औषधि)।
धनम् = धन।
पत्रम् = पत्र।
पत्रपेटिका = पत्रपेटी।
कर्गजम्/कागदम् = कागज।
सूचिपत्रम् = सूची पत्र।
दिनदर्शिका = कैलेण्डर।
कर्त्तरी = कैची।
पुस्तकाणि = पुस्तक।
उपायनम् = भेंट ,उपहार।
आसन्दः / आसनम् = कुर्सी, आसन।
ध्वज: = झंडा।
छत्रम् = छाता।

दैनिक जीवन में प्रयुक्त शरीर के अंगों के नाम–

कर्ण: = कान।
नेत्रे (द्वि.व) = नेत्र।
नासिका = नाक।
जिह्वा = जीभ।
औष्ठौ (द्वि.व) = ओठ।
चपेटिका = ताली।
बाहुः = भुजा।

दैनिक जीवन में प्रयुक्त यंत्रों के नाम–

चित्रग्राहकम् = कैमरा।
सड़्गणकम् = कम्प्यूटर।
जड़्गमदूरवाणी = मोबाइल फोन।
स्थिरदूरवाणी = लैण्डलाइन फोन।
ध्वनिवर्धकम् = लाउडस्पीकर।
समयसूचकम् = समयसूचक यंत्र।
हस्तघटी = हाथघड़ी।
चलच्चित्र ग्राहकम् = सिनेमा।
तरङ्ग सूचकम् = नेटवर्क, तरंग सूचक।
दूरदर्शकम् = दूरदर्शन।
सूक्ष्मदर्शकम् = सूक्ष्मदर्शी।

दैनिक जीवन में प्रयुक्त खाद्य पदार्थ एवं फल, फूल के नाम–

चायम् = चाय।
पनीयम्/सूपः = सूप।
रोटिका = रोटी।
पयोहिमः = कुल्फी (आइसक्रीम)।
मधु = शहद।
पाटलम् = गुलाब।
जपाकुसुमम् = गुड़हल।
पर्णम् = पत्ता।
सेवफलम् = सेव।
कलिड़्ग फलम् = तरबूज।
नारड़्ग फलम् = नारंगी।
आम्र फलम् = आम।
द्राक्षाफलाणि = अंगूर।
कदली फलम् = केला।
रक्तफलम् = टमाटर।
पुष्पम् = फूल।
पर्णे (द्वि.व) = पत्ते।
वृक्ष: = पेड़।

संस्कृत कक्षा 6 के इन 👇 पाठों को भी पढ़िए।
1. प्रथमः पाठः शब्द परिचय (कक्षा 6वीं) संस्कृत
2. स्तुति श्लोकाः हिन्दी अनुवाद (कक्षा- 6) संस्कृत
3. द्वितीयः पाठः 'कर्तृक्रियासम्बन्धः' संस्कृत कक्षा - 6
4. तृतीयः पाठः सर्वनामशब्दाः
5. तृतीयः पाठः सर्वनामशब्दाः (स्त्रीलिंङ्गम्) (भाग-1 ) हिन्दी अनुवाद व अभ्यास
6. तृतीयः पाठः नपुंसलिङ्गम् (संस्कृत कक्षा-6)

दैनिक जीवन में प्रयुक्त जानवरों के नाम–

अश्वः = घोड़ा।
गर्दभः = गधा।
वराहः = सुवर।
वनवराहः = जंगली सुवर।
मधुकरः/षट्पदः = मधुमक्खी।
मूषकः = चूहा।
गजः = हाथी।
अविः = भेड़।
वानरः/मर्कटः = बन्दर।
सर्पः = साँप।
मीनः = मछली।
बिडालः/मार्जारः/लः = बिल्ली।
गौमाता = गाय।
मकरः = मगर।
उष्ट्रः = ऊँट।
शशक: = खरगोश।
व्याघ्रः = बाघ।
मेष: = भेड़।
कच्छप:= कछुआ।
पिपीलिका = चींटी।
धेनु: = गाय।
महिषी = भैंस।
अजा = बकरी।
कुक्कुट: = मुर्गी।
कुक्कुरः / श्वानः) = कुत्ता।

दैनिक जीवन में प्रयुक्त आकाशीय वस्तुओं के नाम–

सूर्यः = सूर्य।
चन्द्रः = चन्द्र।
अर्धचन्द्रः = अर्धचन्द्र।
सूर्योदयः = सूर्योदय।
सूर्यास्तः = सूर्यास्त।
नक्षत्रम् = नक्षत्र।
मेघः = बादल।
तारक: / नक्षत्रम् = तारा।

दैनिक जीवन में प्रयुक्त संक्रियाएँ एवं संख्याएँ–

सङ्कलनम् = योग (जोड़ना)।
व्यवकलनम् = घटाना।
गुणाकारः = गुणा।
भागाकारः = भाग।
प्रतिशतम् = प्रतिशत।
एकम् = एक।
द्वे = दो।
त्रीणि = तीन।
चत्वारि = चार।
पञ्च = पाँच।
षट् = छः।
सप्त = सात।
अष्ट/अष्टौ = आठ।
नव = नौ।
दश = दश।
विंशतिः = बीस।
त्रिंशत् = तीस।
चत्त्वारिंशत् = चालीस।
पञ्चिशत् = पचास।
षष्टिः = साठ।
सप्ततिः = सत्तर।
अशीतिः = अस्सी।
नवतिः = नब्बे।
शतम् = सौ।

दैनिक जीवन में प्रयुक्त रंगों के नाम–

वर्णाः = रंग।
श्वेतः = सफेद।
नीलः = नीला।
रक्तः = रक्त (खून)।
नवीन: = नया।
कृष्णः = काला।

संस्कृत कक्षा 8 के इन 👇 प्रकरणों को भी पढ़िए।।
1. वन्दना श्लोकों का हिन्दी अनुवाद (कक्षा 8 वीं) संस्कृत
2. लोकहितम मम करणीयम्- पाठ का हिंदी अनुवाद (कक्षा- 8 वीं) संस्कृत
3. अभ्यास: – प्रथमः पाठः लोकहितम मम करणीयम् (कक्षा आठवीं संस्कृत)
4. कालज्ञो वराहमिहिरः पाठ का हिन्दी अनुवाद एवं अभ्यास
5. तृतीय पाठः गणतंत्रदिवसः पाठ का अनुवाद एवं अभ्यास कार्य

दैनिक जीवन में प्रयुक्त वाहनों के नाम–

यानम् = वाहन।
नौका = नाव।
रेलयानम् = ट्रेन।
लोकयानम् = बस।
द्विचक्रिका = साइकिल।
उडुपः = छोटी नाव (small boat)।
गगनयानम्/विमानम् = हवाई जहाज।
भारवाहनम् = ट्रक (मालवहक)।

दैनिक जीवन में प्रयुक्त अन्य नाम–

वामतः = वाम पक्ष।
दक्षिणतः = दक्षिण पक्ष।
उपरि = उपर।
अधः = नीचे।
सड़्गीतम् = संगीत।
पारितोषकम् = पुरस्कार।
पादकन्दुकम् = फुटबॉल।
पर्वत: = पहाड़।
बालक: = बालक।
बालिका = बालिका।
ज्वालामुखी = ज्वालामुखी।
क्रीडनकम् = स्टेडियम।
सेतुः = पुल।
भारतध्वजः = राष्ट्रीय ध्वज (भारतध्वज)।

दैनिक जीवन में प्रयुक्त संस्कृत क्रियाएँ–

वदति = बोलता है।
लिखति = लिखता है।
प्रणमति = प्रणाम करता है।
हसति = हँसता है।
निन्दति = निन्दा करता है।
रोदिति = रोता है।
भ्रमति = भ्रमित है।
चिन्तयति = चिंता करता है।
ध्यायति = ध्यान लगाता है।
पश्यति = देखता है।
कुप्यति = क्रोधित होता है।
स्वपिति = उँघता है।
क्षमां याचते / जृम्भते = क्षमा मांगता है।
निर्दिशति = संकेत करता है।
जिघ्रति =/सूघता/सूंघती है।
गच्छति = जाती/जाता है।
धावति = दौड़ता/दौड़ती है।
नृत्यति = नाचती/नाचता है।
विस्मयो भवति / निर्निमेषं पश्यति = आश्चर्य।
नमस्कारः = नमस्कार।

संस्कृत कक्षा 8 के इन 👇 प्रकरणों को भी पढ़िए।।
1. चतुर्थः पाठः नीतिश्लोकाः कक्षा 8 संस्कृत
2. पञ्चमः पाठः अहम् ओरछा अस्मि पाठ का हिन्दी अनुवाद एवं प्रश्नोत्तर
3. षष्ठःपाठः स्वामीविवेकानन्दः हिन्दी अनुवाद एवं अभ्यास
4. अष्टमः पाठः - यक्षप्रश्नाः (पाठ 8 यक्ष के प्रश्न)
5. नवमः पाठः वसन्तोत्सवः (संस्कृत) हिन्दी अनुवाद एवं अभ्यासः
6. दशमः पाठः आजादचन्द्रशेखरः (कक्षा 8 संस्कृत) हिन्दी अनुवाद, अभ्यास एवं व्याकरण

आशा है, उपरोक्त जानकारी परीक्षार्थियों / विद्यार्थियों के लिए ज्ञानवर्धक एवं परीक्षापयोगी होगी।
धन्यवाद।
RF Temre
infosrf.com

I hope the above information will be useful and important.
(आशा है, उपरोक्त जानकारी उपयोगी एवं महत्वपूर्ण होगी।)
Thank you.
R F Temre
infosrf.com

other resources Click for related information

Watch video for related information
(संबंधित जानकारी के लिए नीचे दिये गए विडियो को देखें।)

Watch related information below
(संबंधित जानकारी नीचे देखें।)



  • Share on :

Comments

  • img

    Jyoti parte

    Posted on August 26, 2021 03:08AM

    Very good job....

    Reply

Leave a reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

You may also like

अनुतान क्या है? अनुतान के उदाहरण एवं प्रकार || हिन्दी भाषा में इसकी महत्ता || Hindi Bhasha and Anutan

अनुतान के प्रयोग से शब्दों या वाक्यों के भिन्न-भिन्न अर्थों की अनुभूति होती है। भाषा में अनुतान क्या होता है? अनुतान के उदाहरण, प्रकार एवं इसकी महत्ता की जानकारी पढ़े।

Read more



'अ' और 'आ' वर्णों से संबंधित महत्वपूर्ण तथ्य एवं इनकी विशेषताएँ

अ और आ दोनों स्वर वर्णों का उच्चारण स्थान कण्ठ है अर्थात ये दोनों वर्ण कण्ठ्य वर्ण हैं। इनकी विस्तार पूर्वक जानकारी नीचे दी गई है।

Read more

आचार्य महावीर प्रसाद द्विवेदी (परिचय) : बौद्धकालीन भारत में विश्वविद्यालय― तक्षशिला, नालंदा, श्री धन्यकटक, ओदंतपुरी विक्रमशिला

आचार्य महावीर प्रसाद द्विवेदी द्वारा लिखित निबंध : बौद्धकालीन भारत में विश्वविद्यालय― तक्षशिला, नालंदा, श्री धन्यकटक, ओदंतपुरी विक्रमशिला।

Read more

Follow us

Catagories

subscribe