बहु-विकल्पीय प्रश्न (प्र. 1-5)

प्रश्न 1. कार्यक्षेत्रे-
(A) चरणीयम्
(B) त्वरणीयम्
(C) मननीयम्
(D) शयनीयम्
उत्तर― (B) त्वरणीयम्

प्रश्न 2. संस्कारयुक्ता परिमार्जिताश्च का भाषा अस्ति?
(A) हिन्दीभाषा
(B) संस्कृतभाषा
(C) आंग्लभाषा
(D) कोऽपि न
उत्तर― (B) संस्कृतभाषा

प्रश्न 3. गणतन्त्रदिवसः कस्मिन् दिनाङ्के आयोज्यते-
(A) त्रिंशत् दिनाङ्के
(B) चतुर्दशदिनाङ्के
(C) पञ्चदशदिनाङ्के
(D) षडविंशतिः दिनाङ्के
उत्तर― (D) षडविंशतिः दिनाङ्के

प्रश्न 4. 'कामदगिरिः' इति स्थलम् अस्ति-
(A) उज्जैननगरे
(B) ओरछानगरे
(C) चित्रकूटनगरे
(D) मंदसौरनगरे
उत्तर― (C) चित्रकूटनगरे

प्रश्न 5. मेघदूतस्य कविः अस्ति-
(A) महाकविकालिदासः
(B) भवभूति
(C) माघः
(D) भारविः
उत्तर― (A) महाकविकालिदासः

रिक्त स्थानों की पूर्ति (प्र. 6-10)

प्रश्न 6. वराहमिहिर: अध्ययनं समाप्य उज्जयिनीम् आगतः।
प्रश्न 7. राष्ट्रपतिः सेनानायकानाम् अभिवन्दनं स्वीकरोति।
प्रश्न 8. लोकहितम् मम करणीयम्।
प्रश्न 9. नरेन्द्रनाथस्य पिता अभिभाषक: आसीत्।
प्रश्न 10. सीतारामतिवारी तस्य पिता।

अति लघु उत्तरीय प्रश्न (प्र. 11-16)

प्रश्न .11 कार्यक्षेत्रे किं करणीयम्?
(कार्यक्षेत्र में क्या करना चाहिए?)
उत्तर― कार्यक्षेत्रे त्वरणीयम्।
(कार्यक्षेत्र में शीघ्रता करनी चाहिए।)

प्रश्न 12. भोजनं कदा विषं भवति?
(भोजन कब विष होता है?)
उत्तर― अजीर्णे। (अपच में।)

प्रश्न 13. विवेकानन्दः कस्य प्रचाराय अखिलं जीवनं समर्पयामास?
(विवेकानन्द ने किसके प्रचार के लिए अपना सम्पूर्ण जीवन समर्पित किया?)
उत्तर― वेदान्तप्रचाराय। (वेदान्त के प्रचार के लिए।)

प्रश्न 14. श्रोत्रियः केन भवति?
(श्रोत्रिय किससे होता है?)
उत्तर― श्रुतेन। (वेदाध्ययन से।)

प्रश्न 15. सर्पिण्या: कति जिह्वा?
(सर्पिणी की कितनी जीभ होती हैं?)
उत्तर― द्वि। (दो।)

प्रश्न 16. 'हसितः' इत्यस्मिन् पदे कः प्रत्ययः अस्ति-
('हसितः' इस पद में क्या प्रत्यय है।)
उत्तर― क्तः

लघु उत्तरीय प्रश्न (प्र. 17-22)

प्रश्न 17. निम्नलिखितसङ्ख्याः संस्कृतशब्देषु लिखत?
(निम्नलिखित संख्याओं को संस्कृत भाषा में लिखिए।)
48 16 36।
उत्तर― 48- अष्टचत्वारिंशत्। 16- षोडश। 36- षट्त्रिंशत्।

प्रश्न 18. स्वपाठ्यपुस्तकात् एकं श्लोकं लिखत?
(अपनी पाठ्य पुस्तक का एक श्लोक लिखिए।)
उत्तर― मनसा सततं स्मरणीयम्, वचसा सततं वदनीयम्।
लोकहितं मम करणीयम्, लोकहितं मम करणीयम्॥

प्रश्न 19. अधोलिखितस्य लड्ंलकारस्य रूपाणि लट्लकारे परिवर्तयत-
(निम्नलिखित लड्ंलकार के रूप को लट्लकार में परिवर्तित कीजिए।)
(क) अभवत्, (ख) अपठत्, (ग) अगच्छत्।
उत्तर― (क) अभवत्- भवति। (ख) अपठत्- पठति। (ग) अगच्छत्- गच्छति।

प्रश्न 20. वराहमिहिरः कस्याः स्थाने वैज्ञानिकदृष्टिकोणस्य महत्त्वं प्रतिपादितवान्?
(वराहमिहिर ने किसके स्थान पर वैज्ञानिक दृष्टिकोण का महत्व प्रतिपादित किया था?)
उत्तर― वराहमिहिरः गतानुगतिकतायाः स्थाने वैज्ञानिक दृष्टिकोणस्य महत्त्वं प्रतिपादितवान्।
(वराहमिहिर ने अन्धानुकरण के स्थान पर वैज्ञानिक दृष्टिकोण के महत्व का प्रतिपादन किया।)

प्रश्न 21. केशवदासः कस्याः भाषायाः प्रसिद्धकविः अस्ति?
(केशवदास किस भाषा के प्रसिद्ध कवि हैं?)
उत्तर― केशवदासः हिन्दीभाषायाः प्रसिद्धकविः अस्ति।
(केशवदास हिन्दी भाषा के प्रसिद्ध कवि हैं।)

प्रश्न 22. आंग्लदेशीया 'कुमारी नोबल' केन नाम्ना प्रसिद्धा?
(अंग्रेजों के देश की 'कुमारी नोबल' किस नाम से प्रसिद्ध हैं?)
उत्तर― आंग्लदेशीया 'कुमारी नोबल' 'भगिनी निवेदिता' इति नाम्ना प्रसिद्धा।
(अंग्रेजों के देश 'कुमारी नोबल' 'भगिनी निवेदिता' नाम से प्रसिद्ध है।)

दीर्घ उत्तरीय प्रश्न (प्र. 23-26)

प्रश्न 23. अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा प्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत-

वराहमिहिरः वेदज्ञः वैज्ञानिकश्चासीत्। सः गतानुगतिकतायाः स्थाने वैज्ञानिकदृष्टिकोणस्य महत्त्वं प्रतिपादितवान्। ग्रहनक्षत्रप्रभावाश्रितं फलित-ज्यौतिषं नाम शास्त्रं तस्य प्रियप्रतिपाद्यविषयोऽभवत्। तेन कृता कालगणना प्रामाणिकी अस्ति। भारते फलितज्यौतिषस्य प्रथमः आचार्य: वराहमिहिरः एव अस्ति न तत्पूर्व फलितज्यौतिषस्य शास्त्रं प्राप्यते भारते । एष एव सर्वप्रथमं प्रतिपादितवान् यत् चन्द्रस्य प्रकाशः स्वीकीयः नास्ति, अपितु सः सूर्यस्य प्रकाशेन प्रकाशते।
प्रश्न-
(i) वराहमिहिरः कः आसीत्?
उत्तर― वराहमिहिर: वेदज्ञः वैज्ञानिकश्चासीत्।
(ii) फलितज्योतिषस्य प्रथमः आचार्यः कः? उत्तर― फलितज्योतिषस्य प्रथम: आचार्य: वराहमिहिरः।
(iii) वराहमिहिरस्य कालगणना कीदृशी अस्ति? उत्तर― वराहमिहिरस्य कालगणना प्रामाणिकी अस्ति।
(iv) चन्द्रमा कस्य प्रकाशेन प्रकाशते? उत्तर― चन्द्रमा सूर्यस्य प्रकाशेन प्रकाशते।
(v) 'प्रकाशेन' इत्यस्मिन् पदे का विभक्तिः? उत्तर― 'प्रकाशेन' इत्यस्मिन् पदे तृतीया विभक्तिः।

प्रश्न 24. अधोलिखितं पद्यांशं पठित्वा प्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत-

आपत्सु मित्रं जानीयाद् युद्धे शूरं धने शुचिम्।
भार्या क्षीणेषु वित्तेषु व्यसनेषु च बान्धवान्॥
प्रश्न-
(i) कदा मित्रं जानीयाद्?
उत्तर― आपत्सु मित्रं जानीयाद्।
(ii) कदा शूरं जानीयाद् ? उत्तर― युद्धे शूरं जानीयाद्।
(iii) क्षीणेषु का जानीयाद् ? उत्तर― क्षीणेषु भार्या जानीयाद्।
(iv) केषु बान्धवान् जानीयाद् ? उत्तर― व्यसनेषु वान्धवान् जानीयाद्।
(v) 'आपत्सु' इत्यस्य पदस्य विभक्तिं वचनं च लिखत ? उत्तर― सप्तमी विभक्तिः बहुवचनम् च।

प्रश्न 25. अवकाशार्थं प्रार्थनापत्रम् लिखत।
उत्तर―
सेवायाम्, श्रीमन्तः प्रधानाचार्यमहोदयाः राजकीयः विद्यालयः भोपालनगरम्। महोदयाः। सविनयं निवेदनम् अस्ति यत् गतगुरुवासरतः अहं ज्वरेण अतीव पीडितोऽस्मि। एतेन कारणेन विद्यालयम् आगन्तुं न शक्नोमि। अत एव दिनत्रयस्य अवकाशार्थं भवन्तं प्रार्थये। दिनाङ्क- भवताम् आज्ञानुवर्ती शिष्यः संजय शर्मा

प्रश्न 26. अधोलिखितेषु विषयेषु एकस्मिन् विषये पञ्चवाक्येषु वाक्यानि (निबन्ध) रचयत-
(क) विद्यालयः,
(ख) धेनुः,
(ग) दीपावलिः,
(घ) उद्यानम्।

(क) विद्यालयः
(१) मम विद्यालयः 'गुराडियामाता' ग्रामे स्थितः अस्ति।
(२) विद्यालयस्य भवनम् अतीवसुन्दरम् अस्ति।
(३) अहम् प्रतिदिनं विद्यालयं गच्छामि।
(४) अहं विद्यालयं गत्वा गुरुन् प्रणमामि।
(५) गुरवः स्नेहेन पठम् पाठयन्ति।
(६) विद्यालये एकम् उद्यानम् अपि अस्ति।
(७) विद्यालये एक: पुस्तकालयः अस्ति।
(८) विद्यालये एकं विशालं क्रीडाक्षेत्रम् अस्ति।
(९) तत्र छात्राः क्रीडन्ति।
(१०) विद्यालयः मह्यम् अतीव रोचते।

(ख) धेनुः
(१) धेनुः अस्माकम् माता अस्ति।
(२) धेनोः चत्वारः पादाः, द्वे शृङ्गे, एकं लाङ्गूलं च भवति।
(३) धेनूनां विविधाः वर्णाः भवन्ति।
(४) धेनुः तृणानि भक्षयति।
(५) धेनुः जनेभ्यः मधुरम् पयः प्रयच्छति।
(६) गोमूत्रेण विविधानां दोषाणां रोगाणां च नाशः भवति।
(७) धेनोः दुग्धेन दधि, तक्रम, नवनीतम्, घृतम् च निर्मितम् भवति।
(८) भारतीयसंस्कृतौ धेनूनाम् महत्त्वम् अधिकम् अस्ति।
(९) धेनोः दुग्धम् मधुरम्, पथ्यम् हितकारि च भवति।
(१०) वयं धेनुम् मातृरूपेण पूजयामः।

(ग) दीपावलिः
(१) दीपावलिः एकः धार्मिकः उत्सवः अस्ति।
(२) दीपावलिः उत्सवः शरत्कालस्य मध्ये भवति।
(३) मनुष्या स्व-स्व गृहाणि गोमयेन, मृत्तिकया, सुधया वा निर्दोषाणि कुर्वन्ति।
(४) श्रूयते यद् अयम् मुख्य-रूपेण वैश्यानाम् उत्सवः अस्ति।
(५) अस्मिन् दिने सर्वे जनाः प्रसन्नाः भवन्ति।
(६) गृहे-गृहे मिष्ठानानां निर्माणं भवति।
(७) सर्वे लक्ष्मीपूजनं कुर्वन्ति।
(८) सर्वाणि भवनानि सुन्दराणि राजन्ते।
(९) दीपावलिः प्रकाशस्य उत्सवः अस्ति।
(१०) रात्रौ दीपकानाम् आभा सर्वेषाम् मनांसि हरति।

(घ) उद्यानम्
(१) उद्यानम् अत्यन्तं रमणीयम् भवति।
(२) उद्याने वृक्षाः रोहन्ति।
(३) वृक्षाः पर्णैः, पुष्पै, फलैः च शोभन्ते।
(४) बालका: उद्याने क्रीडन्ति।
(५) उद्याने तडागः अपि अस्ति।
(६) जना: उद्याने भ्रमणार्थं गच्छन्ति।
(७) खगाः वृक्षेषुः निवसन्ति।
(८) तत्र ते नीडान् रचयन्ति।
(९) प्रभाते खगानां कूजनम् मनोहरम् भवति।
(१०) वर्तमानकाले वृक्षारोपणकार्यं तीव्रगत्या प्रसरति।